امتیازنامه رویتر

امتیازنامه رویتر قراردادی بود که در ۱۸۷۲ میلادی میان بارون جولیوس دو رویتر (یهودی انگلیسی آلمانی تبار) [1](با نام حقیقی «اسرائیل بر یوسافات») و دولت قاجار در زمان سلطنت ناصرالدین شاه منعقد شد. به موجب این امتیاز، ساختن هرگونه راه و راه‌آهن و سد از دریای مازندران تا خلیج فارس و بهره‌برداری از همه معادن ایران (بجز طلا و نقره)، ایجاد مجاری آبی و قنات و کانال‌ها برای کشتیرانی یا کشاورزی؛ ایجاد بانک و هر گونه کمپانی صنعتی در سراسر ایران؛ حق انحصار کارهای عام‌المنفعه؛ خرید و فروش توتون و تنباکو استفاده و بهره‌برداری از جنگلها برای مدت هفتاد سال و استفاده از گمرکات ایران به مدت بیست و پنج سال در ازای پرداخت دویست هزار لیره انگلیسی و سود ۵٪ در اختیار رویتر قرار گرفت که بعداً معلوم شد که میرزا حسین خان سپهسالار ۵۰ هزار لیره، میرزا ملکم خان ۲۰ هزار لیره، معین الملک ۲۰ هزار لیره و مبالغی نیز اقبال الملک به عنوان رشوه برای عقد این قرارداد از انگلیسی‌ها دریافت کرده‌اند.[2] روحانیون محلی بعد از شنیدن خبر عقد این قرارداد برآشفتند و شبنامه‌هایی در تهران پخش شد که نوشته بود شاه اختیار کشور را به یک یهودی داده‌است.

این قرارداد به قدری استعماری بود که اعتراض همه دنیا، حتی دیپلماتهای انگلیسی (مانند لرد کرزن) را نیز برانگیخت. وی گفت:

«وقتی که امتیاز رویتر منتشر گشت، مندرجات آن حاکی از تسلیم کامل و خارق العاده کلیه ی منابع صنعتی کشور به بیگانگان بود و تا به امروز در هیچ مستعمره‌ای داده نشده‌است.»[3]

بارون رویتر به زودی درک کرد که بدون تضمین دولت نه او می تواند قرضه ی 6 میلیون لیره مندرج در ماده 16 امتیازنامه را راه بیندازد و نه توانایی آن را داشت که شرکتی تشکیل دهد تا امتیاز مزبور را بهره برداری کند. اجرای امتیازنامه موجب منازعه دائمی بین ایران و روس می شد.[4]

این امتیاز که آن را بزرگترین خیانت میرزا حسین خان سپهسالار نخست‌وزیر ناصرالدین شاه می‌دانند، همه زندگی اقتصادی و سیاسی ایرانیان را برای مدت هفتاد سال در اختیار رویتر قرار داد؛[5] اما پیش از اجرا ناصرالدین شاه سرانجام در برابر فشار سیاسی روسیه ی تزاری و مخالفت افکار عمومی و محافل عمومی و بازرگانی جهان و اعتراضات داخلی به رهبری ملا علی کنی آن را باطل کرد.[6] همچنین دولت انگلستان حاضر به طرفداری از جاه طلبی بیش از حد رویتر نگردید.[7] اما چون رویتر دست از دعاوی خود برنمی داشت، ناگزیر امتیاز تاسیس بانک شاهنشاهی ابران را به او داد. [1]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. کتاب تاریخ ایران از نگاه مورخان، نشر ژرف، چاپ دوم 1391.
  2. خاطرات سیاسی امین الدوله، ص ٢٢، ٣٤؛ اعتمادالسلطنه، کتاب خلسه، ص ٨٦؛ بامداد، رجال ایران، ص ٤٠٧، ٤١١؛ فرهاد معتمد، سپهسالار اعظم، ص 17
  3. Curzon, Persia, p480.
  4. کتاب پنجاه سال نفت ایران، نگارش مصطفی فاتح، چاپ تهران، 1335.
  5. Henry Rawlinson: England and Russia in the East. Reprint of 1875 ,Adamant Media Coorporation , ISBN 978-1-4021-9749-9, 2005,
  6. مجله خواندنیها. ۱۴ مرداد ۱۳۵۱
  7. Iran's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook, Massoumeh Price.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.